MİNARENİN TARİHİ

İbadete ilişkin bir işlevin ifadesi olan minare aynı zamanda bulunduğu yerde Müslümanların var oluşlarının bir ifadesidir./ Oleg Grabar

Hicretin ilk yıllarında namaz vakitlerinin bildirilmesi için boru çalmak, ateş yakmak, iki odunu birbirine vurarak çıkan seslerle insanları namaza davet etmek gibi fikirler tartışılmış, neticede bunların yerine ezan okunması kabul edilmiştir. Minareler ezan okunmak amacıyla inşa edilen kulelerdir. Kelime anlamı ışık saçan, ışık verendir. Minareler inşa edilmeye başlamadan önce ezanların yüksek bir çatıdan veya bir duvar üzerinden okunduğu, böylece insanların namaza davet edildiği bilinmektedir. Camilerin dışında veya bitişiğinde ince bir kule şeklinde yüksekçe taş, tuğla veya ahşaptan yapılan minarelere, önceleri ezan okunan yer anlamında “mi’zene” de denirdi.

İslam mimarisinde ilk minare 673’te Muaviye zamanında Mısır Valisi Müslime tarafından Amr Camii’nde inşa ettirilmiştir. Silindirik, köşeli veya yivli gövdeli Türkistan ve Horasan minareleri ise Türk minarelerinin öncüsü olarak kabul edilmektedir. Anıtsal Türk minarelerinin meydana getirilişi, modern tarihçilerin Karahanlı dediği Hakanî Türk sülalesinin 926’ da İslâmiyet’i kabulü ile başlamaktadır. Karahanlılar 992’de Batı Türkistan’ı alarak ilk tuğla minarelerini inşa etmişlerdir.

Karahanlı ve Gazneli eserlerinde görüldüğü gibi Türkler çeşitli minare şekilleri denemişlerdir. Hindistan Delhi’deki Kutup Minar günümüz minarelerine göre çok farklı inşa edilmiştir. Neticede Selçuklular İran’da silindirik, ince, uzun minareleriyle kendilerine en uygun şekli yapmışlardır. 1058 tarihli Damgan Mescid-i Cuması’nın minaresi, 1060 tarihli Save Mescid-i Meydan minaresi ile Mescid-i Pâ Menar’ın silindirik minaresi Selçuklu minarelerinin en güzel örnekleri arasında yer almaktadır.
Selçukluların İran’da yaptıkları minareler ile Anadolu’da yaptıkları minareler oldukça farklıdır. İlk göze çarpan farklılık malzemedeki farklılıktır. Selçuklular İran’da tuğla kullanırken Anadolu’da taş kullanmışlardır. Ayrıca minarenin konumu, ana yapıya mesafesi ve boyutları da yer yer değişmektedir.